سخن چینی، پدیده ای مذموم و آسیب زا در جوامع بشری است که همواره به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد تفرقه و کدورت شناخته شده است. در آموزه های متعالی اسلام، این رذیله اخلاقی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و عواقب دنیوی و اخروی آن به تفصیل بیان شده است. قرآن کریم، به […]
سخن چینی، پدیده ای مذموم و آسیب زا در جوامع بشری است که همواره به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد تفرقه و کدورت شناخته شده است. در آموزه های متعالی اسلام، این رذیله اخلاقی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و عواقب دنیوی و اخروی آن به تفصیل بیان شده است. قرآن کریم، به عنوان کلام وحی و راهنمای زندگی مسلمانان، با بیانی شیوا و کوبنده به تقبیح سخن چینی پرداخته و آن را از گناهان کبیره برمی شمارد.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، این مقاله با محوریت سخن چینی در قرآن به بررسی مفهوم این پدیده، ابعاد مختلف آن و مهم تر از همه، جایگاه و نکوهش سخن چینی می پردازد تا عمق نگاه اسلام به این معضل اجتماعی را تبیین نماید.
تعریف سخن چینی
سخن چینی، که در فارسی به آن نَمیمه یا نَمّامی نیز گفته می شود، یکی از گناهان کبیره در اسلام است. سخن چینی به بازگو کردن گفته های یک شخص به دیگری با نیت تخریب روابط دوستانه اطلاق می شود؛ البته سخن چینی به گفتار محدود نمی شود و نوشتن یا اشاره را نیز در بر می گیرد؛ همچنین پرده برداشتن از چیزهایی که شخص، علاقه به آشکارشدنشان ندارد را سخن چینی می گویند [۱].
بنابر روایت الشیعه، کسی که به قصد بر هم زدن روابط دوستانه اشخاص، سخن هر یک را نزد دیگری بازگو می کند، سخن چین یا نَمّام نام دارد. سخن چینی در مواردی با افشای سر، تهمت، نفاق، حسادت، دروغ و غیبت همراه است [۲]. در لغت نامه دهخدا، واژه های «خبرکشی» [۳] و «خبرچینی» [۴] به معنای سخن چینی به کار رفته اند. سخن چینی در قرآن کریم و روایات اسلامی، به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است.
نکوهش سخن چینی در قرآن کریم
سخن چینی در قرآن کریم، یکی از موضوعات چالشی و مهم در حوزه اخلاق است. قرآن مجید در آیات متعددی، به نکوهش سخن چینی پرداخته و عواقب وخیم آن را گوشزد کرده است. این آیات با لحنی قاطع، زشتی این عمل را بیان کرده و از آن برحذر می دارند و اهمیت پرداختن به موضوع سخن چینی در قرآن را دوچندان می کنند:
۱) سوره مبارکه همزه
«وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُمَزَهٍ؛[۵] وای بر هر عیب جوی سخن چین.»
یکی از مهم ترین آیات مربوط به سخن چینی در قرآن، این آیه می باشد. این آیه با واژه «ویل» که به معنای وای و عذاب شدید و هلاکت است، آغاز می شود و به صراحت، کسانی را که عادت به عیب جویی از دیگران (همز) و سخن چینی و طعنه زنی (لمز) دارند، تهدید می کند.
«همز» به معنای غیبت کردن و عیب جویی در پشت سر افراد است، در حالی که «لمز» به معنای عیب جویی و طعنه زنی آشکار است. جمع شدن این دو صفت در یک آیه، نشان دهنده فراگیر بودن گستره این گناه و شدت قبح آن در نگاه الهی است؛ چرا که چنین رفتاری، هم در خفا و هم در آشکارا، آرامش روانی افراد و انسجام اجتماعی را هدف قرار می دهد و مستحق عذابی سخت است. این آیه، یکی از صریح ترین هشدارهای مذمت سخن چینی در قرآن است.
۲)سوره مبارکه قلم
الف: «هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِیمٍ؛[۶] از کسانی که بسیار عیب جو و سخن چین هستند (پیروی مکن).»
موضوع سخن چینی در قرآن در سوره مبارکه قلم نیز آمده است. در این آیه، خداوند متعال به پیامبر اکرم (ص) و در امتداد آن به همه مؤمنان، دستور می دهد که از افراد سخن چین و عیب جو پیروی نکنند. این نهی از پیروی، بیانگر آن است که سخن چینی در قرآن، از ویژگی های افراد نااهل و فاسد است که شخصیتشان بر پایه تخریب و فتنه انگیزی بنا شده است. اعتماد به چنین افرادی و تأثیرپذیری از گفتارشان، می تواند به انحراف اخلاقی و بروز مشکلات عدیده در زندگی فردی و اجتماعی منجر شود.
قرآن با این فرمان، خط قرمزی میان مؤمنان و سخن چینان ترسیم می کند تا جامعه اسلامی از آلودگی های ناشی از این رذیله پاک بماند. این تأکید بر عدم پیروی، اهمیت مقابله با سخن چینی در قرآن را برجسته می سازد.
ب: «عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِکَ زَنِیمٍ؛[۷] سخن چین کینه توز و خشن و بدنام (بی اصل و نسب) است.»
این آیه سخن چین را با صفات ناپسندی همچون «عُتُلّ» و «زنیم» توصیف می کند. «عُتُلّ» به معنای کسی است که درشت خو، خشن، و کینه توز است و در مسیر حق، سرسختی و عناد می ورزد. اما واژه «زنیم» در اینجا از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ راغب اصفهانی «زنیم» را به کسی تشبیه می کند که به طایفه ای منسوب شده اما در واقع از آن نیست، مانند زائده ای اضافی در گوش گوسفند که بی فایده و وصله ناهمرنگ است.
این تعبیر، بیانگر آن است که شخص سخن چین در میان جامعه خود، نه تنها جایگاه و احترامی ندارد، بلکه مانند یک موجود زیادی، نامتعارف و بی ریشه است که گویی اصل و نسب روشن و درستی ندارد. این توصیف، عمق بی اعتباری و بی ارزشی سخن چین را در نگاه الهی و اجتماعی نشان می دهد و بر عظمت و زشتی این گناه و تأثیر آن بر شرافت و اعتبار فرد تأکید دارد، تا جایی که او را از انتساب به ریشه های اصیل انسانی محروم می کند.
مرحوم فیض کاشانی نیز در المحجه البیضاء از عبدالله بن مبارک نقل می کند که «زنیم» کسی است که از زنا متولد شده و همه چیز را در همه جا بازگو می کند، که این تفسیر نیز بر مفهوم بی اصالتی و بی شرافتی سخن چین صحه می گذارد.
تامل در آیات مربوط به سخن چینی در قرآن بسیار سودمند است. قرآن مجید به کسانی که با نمّامی و سخن چینی آتش کینه و عداوت را میان مردم برمی افروزند، هشدار می دهد و آنان را به عذاب دوزخ تهدید می کند. نمونه بارز آن، همسر ابولهب، امّ جمیل است که در سوره مسد، از او با عنوان «وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَهَ الْحَطَبِ؛ [۸] زن او (ابولهب) هیزم کش آتش افروز نیز اهل جهنم است» یاد شده است.
فخر رازی در این باره که چرا به زن ابولهب «حمّاله الحطب» (هیزم کش) گفته اند، چهار جهت ذکر می کند که دو مورد آن مرتبط با سخن چینی است: نخست اینکه امّ جمیل به خاطر مخالفتی که با پیامبر اکرم (ص) داشت شب هنگام خار و هیزم بر سر راه آن بزرگوار می ریخت و بدین وسیله رسول خدا (ص) را آزار می داد.
دوم اینکه، چون کار او نمّامی بود، وی را «حمّاله الحطب» یعنی آتش بیار معرکه نام نهاده اند. این تعبیر نمادین و بسیار گویا، به نقش او در برافروختن آتش فتنه و دشمنی میان مردم اشاره دارد. او نه تنها با اعمال فیزیکی خود به پیامبر آزار می رساند، بلکه با نقل سخنان و اخبار به مشرکان و بت پرستان، به فتنه و دشمنی دامن می زد و زمینه را برای آزار و اذیت مسلمانان فراهم می کرد.
به همین جهت خدای متعال این گونه از وی به بدی نام می برد و او را مستحق آتش می داند و به طور کلی سرنوشت هر کس که نمّامی کند و بذر کینه و نفاق بپاشد، آتش دوزخ است؛ زیرا عمل او مستقیماً به تخریب روابط انسانی و از بین بردن صلح و آرامش در جامعه منجر می شود. سخن چینی در قرآن از امور مذموم شمرده شده و این بخش از آیات به وضوح عواقب اخروی آن را بیان می کند.
آثار و پیامدهای سخن چینی
سخن چینی آثار شوم و عواقب وخیمی هم برای فرد و هم برای اجتماع دارد که دامنه آن از مسائل روانی و اجتماعی تا عذاب های اخروی گسترده است. این پیامدها، هشداری جدی در خصوص سخن چینی در قرآن و روایات اسلامی هستند.
پیامدهای فردی
فرد سخن چین به دلیل ماهیت عملش که مبتنی بر بی اعتمادی و خیانت است، به تدریج نزد همگان خوار و بی اعتبار می شود. کسی حاضر به دوستی و معاشرت صمیمانه با او نیست و همواره با دیده ی شک و تردید به او نگریسته می شود. این انزوای اجتماعی و طرد شدن از سوی دیگران، به نوبه خود، روح و روان سخن چین را همیشه خسته و وجدانش را در عذاب نگه می دارد. او در یک دور باطل از بدبینی و تنهایی گرفتار می شود.
علاوه بر این، از پیامدهای اخروی آن، محرومیت از بهشت و مواجهه با عذاب الهی در اولین مرحله پس از مرگ است. امام علی (ع) فرموده اند: «سخن چینی، غیبت و دروغ، موجب عذاب قبر است» [۹]. این حدیث به وضوح نشان می دهد که سخن چینی حتی در عالم برزخ نیز عواقب خود را دارد. رسول خدا (ص) نیز فرموده اند: «سخن چین، وارد بهشت نمی شود» [۱۰].
روایات متعددی از پیامبر(ص) و ائمه(ع) به تفسیر و تبیین سخن چینی در قرآن پرداخته اند. این حدیث نیز، اوج خطرناکی این گناه را بیان می کند؛ چرا که بهشت، جایگاه پاکان و صالحان است و سخن چین با اعمال خود، از ورود به آن محروم می گردد. این روایات، مکمل هشدارهای مربوط به سخن چینی در قرآن هستند.
پیامدهای اجتماعی
آیات مربوط به سخن چینی در قرآن بیانگر آن است که این عمل ناپسند، از مصادیق فساد اجتماعی محسوب می شود. آفات اجتماعی سخن چینی نیز بسیار زیاد و گاهی جبران ناپذیر است. این رذیله به طور مستقیم سبب دودستگی، تفرقه و جنگ و جدال در جامعه می گردد. از این رو سخن چینی در قرآن نیز به عنوان عاملی برای تفرقه معرفی شده است. با نقل سخنان و ایجاد سوءتفاهم، محبت ها به کینه تبدیل شده و پیوندهای دوستی و خویشاوندی سست می شود. این امر نه تنها روابط فردی را تخریب می کند، بلکه همکاری های اجتماعی و همبستگی ملی را نیز از بین می برد.
در محیط های کاری، خانوادگی و حتی در سطح کلان جامعه، سخن چینی می تواند به فروپاشی اعتماد عمومی منجر شده و مانع از پیشرفت و تعالی شود. در موارد شدیدتر، می تواند به قتل نفس و ذلت و خواری در دنیا منجر شود؛ زیرا کینه ها و دشمنی های برخاسته از آن، گاهی به درگیری های فیزیکی و خونریزی می انجامد. این جنبه های اجتماعی، ضمن تایید محتوا سخن چینی در قرآن، اهمیت مقابله با آن را بیش از پیش نمایان می سازد.
انگیزه های سخن چینی
انگیزه های مختلفی می تواند افراد را به سخن چینی وادارد که درک آن ها برای فهم موضوع سخن چینی در قرآن ضروری است:
کینه و دشمنی: سخن چین به دلیل کینه ای که از همکار یا دوست خود در دل دارد، تلاش می کند تا با سعایت و بدگویی، او را بدنام کرده و از نظرها بیندازد.
هرزه گویی و مجلس آرایی: برخی افراد برای تفریح و سرگرمی ناسالم یا برای مطرح کردن خود در مجالس و شب نشینی ها، مسائل زندگی دیگران را نقل مجلس می کنند.
اضافه خواهی و حسادت: طمع مالی، دستیابی به موقعیت های اجتماعی و سیاسی، یا حسادت نسبت به دیگران نیز می تواند انگیزه ای برای سخن چینی باشد. به عنوان مثال، کارمندی که به موقعیت همکار خود حسادت می ورزد، ممکن است با سخن چینی سعی در متزلزل کردن جایگاه او داشته باشد. در چنین مواردی، مسئولین باید هوشیار باشند و تحت تأثیر سخن چینان قرار نگیرند. امام علی (ع) می فرمایند: «هرگز سخن چین را تصدیق مکن، گرچه خود را در لباس خیرخواهی جلوه دهد» [۱۱].
نتیجه گیری
با توجه به آیات قرآن کریم -و همچنانکه روایات اسلامی نیز موید آنست-، سخن چینی در قرآن، گناهی بزرگ با پیامدهای فردی و اجتماعی بسیار مخرب است. این عمل نه تنها روابط انسانی را تخریب می کند و بذر کینه و دشمنی می کارد، بلکه عواقب اخروی دردناکی نیز برای مرتکب آن در پی دارد. سخن چینی در قرآن به عنوان عاملی برای تفرقه معرفی شده است از این رو، دوری از سخن چینی و پرهیز از گوش دادن به سخن چینان، از آموزه های مهم اخلاقی در اسلام است.
پی نوشت ها:
[۱] فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج۵، ص۲۷۷؛ نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۲۷۴
[۲] فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج۵، ص۲۷۸
[۳] دهخدا، لغت نامه، ج۶، ص۹۵۰۸
[۴] دهخدا، لغت نامه، ج۶، ص۹۵۰۶
[۵] سوره همزه، آیه ۱
[۶] سوره قلم، آیه ۱۱
[۷] سوره قلم، آیه ۱۳
[۸] سوره مسد، آیه ۴
[۹] مجلسی، بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۶
[۱۰] مجلسی, بحارالانوار, ج۷۲, ص۲۷۶
[۱۱] سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳
فهرست منابع
قرآن کریم
شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش.
فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح: علیاکبر غفاری، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بیتا.
نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، قم، مؤسسه مطبوعاتی ایرانیان، ۱۹۶۳م/۱۳۸۳ق.
علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
دهخدا، علیاکبر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
منابع اقتباس
نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات،ترجمه سیدجلاالدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۷۶، کتابخانه مدرسه فقاهت
اکبری، محمود، اخلاق و احکام کارمندی، موضوع سخن چینی، ص: ۱۰۶، سایت حوزه نت
کد مطلب ۲۱۵۵۶۹۸
- خرید ارزان بلیط هواپیما از ۹۰۰ ایرلاین رزرو ارزان ۱.۵ میلیون هتل در سراسر دنیا خرید آنلاین بلیط قطار با بهترین قیمت انواع تورهای مسافرتی، برای هر نوع سلیقه اخذ ویزای آنلاین ۵۰ کشور در کوتاهترین زمان صدور فوری انواع بیمه مسافرتی داخلی و خارجی
-
شنیدن، زبانی که کودک با قلب میفهمد
-
تکنیکهای طلایی شاد زیستن در زندگی مشترک
-
دعای همیشگیِ قنوت آیتالله العظمی خوئی
-
سخن چینی در قرآن؛ از نکوهش الهی تا پیامدهای اجتماعی
-
درسی که آخوند خراسانی به طلبه ضدمشروطه داد
